Antioksidanlar

Antioksidan tedaviler niçin işe yaramıyor?

1956 yılında Dr. Harman’ın yaşlanmanın temelinde serbest radikallerin yattığına dair teoriyi ortaya atması gerek hekimlerin gerekse hastaların antioksidanlara karşı artan bir ilgisi ile sonuçlanmıştır. Son 10 yılda dünyada ağrı kesicilerden sonra en çok kullanılan ürünler başta vitaminler (A, C, E) olmak üzere onlarca yeni antioksidan olmuştur. Aslında iddianın teorik temeli gerçekçi gözükmekteydi; serbest oksijen radikalleri (SOR) hemen tüm kronik hastalıkların patogenezinde önemli rol oynamaktaydı. Bu nedenle SOR’lerin antioksidanlarla süpürülmesi gerek yaşlanmayı gerekse kronik hastalıkların görülme sıklığını azaltabilirdi. Toplumdaki kontrolsüz veya tıbbi önerilerden uzak kullanımların yanında yapılan prospektif çalışmalar bu yaklaşımın hiçbir işe yaramadığını açıkça ortaya koymuştur. Yapılan yüzlerce bilimsel çalışmayı özetlemek gerekirse oksidatif hücre hasarını antioksidan kullanarak önlemenin pratikte hasta lehine bir sonuç vermediği açıktır.

Bunun pek çok nedeninden önemli birkaç tanesi aşağıdaki gibidir; öncelikle en sık kullanılan C ve E vitaminlerinin aynı zamanda birer prooksidan olduğu gerçeği unutulmamalıdır. Vitamin antioksidanlar “terminal antioksidan” olmadıkları için bir radikali süpürdüklerinde kendileri radikal haline gelirler bir başka molekül tarafından yeniden redükte edilmeye ihtiyaç duyarlar. İkincisi SOR’lerin sadece patolojik süreçlerde rol almadığı, çok önemli fizyolojik görevleri olduğu gerçeğidir. Bu nedenle belirli düzeylerde mutlaka bulunmaları gerekir. Üçüncüsü ise organizmaya “balık vermek” olarak nitelendirilebilecek antioksidan tedaviler, organizmanın kendi antioksidan (özellikle hücre içi enzimatik; SOD, GPx ve CAT) savunma sistemine hiçbir katkı yapmamaktadır.

Sonuç olarak bizim ve başka araştırmacıların çalışmaları, hem SOR’leri süpüren, hem onların fizyolojik düzeylerini etkilemeyen hem de antioksidan enzimlerin gen ekspresyonunu indükleyen bir molekül olan “melatonin” ve buna benzer etkilere sahip olan antioksidanlar hariç özellikle vitamin antioksidanların kronik hastalıkların önlenmesinde bir yararı olamayacağını göstermiştir. Melatonin aynı zamanda bilinen nadir “terminal-suicidal” antioksidanlardan bir tanesidir. Organizmadan atılıncaya kadar ortaya çıkan tüm metabolitleri de aynı zamanda antioksidan özellik taşırlar. 

Op Dr Mustafa Köseahmetoğlu