Bel Fıtığı
Bel Fıtığı Nedir?
Omurgamız çok sayıda kemikten oluşur. Omurganın esnek olmasını sağlayan ise bu kemikler arasında bulunan diskler ve onları bir ağ gibi saran ligamantlerdir. Ligamentler hareket kabiliyeti için kemikler arası uyumlu gerginliği ve stabiliteyi sağlayan yapılardır. Daire şeklindeki bu diskler ise omurlar arasında yastıklama işlevi görür. Disklerin güçlü, fibröz bir dış kısmı ve jöle benzeri “nucleus pulposus” adında orta kısmı vardır. Bel fıtığı, ligamentlerin gevşemesi veya yırtılması nedeniyle, yastıklama görevi gören ve omurgaya esnekliği veren bu disklerin yerinden oynaması sonucu oluşur. Yerinden oynayan disk, omurilik içinden geçen ve vücudun pek çok noktasına beyinden gelen mesajları ileten sinirlere baskı yapar. Bu baskı sonucunda ise şiddetli ağrılar görülebilir. “Disk kayması”da denilen bel fıtığı genellikle omurganın alt kısmında görülmesine karşın omurgada bulunan herhangi bir disk yerinden oynayabilir.
Bel Fıtığı Belirtileri
Bel fıtığı belirtileri arasında bel ve sırt ağrıları en sık görülen belirtilerdir. Ancak ağrıların nedeninin kesin olarak bel fıtığı nedeniyle ortaya çıkıp çıkmadığının belirlenebilmesi için röntgen ya da MR gerekebilir. Çünkü bel ağrısı bu bölgede bulunan kas ve bağlardaki başka bir problem (kas zorlanması gibi) nedeniyle de yaşanabilir.
Ağrılar: Bel fıtığının neden olduğu ağrılar genellikle şiddetlidir ve kişiyi ağrı kesici almaya zorlayabilir. Ağrılar birden ortaya çıkar ve öksürme, hapşırma gibi ani hareketlerde şiddetlenir. Bu ağrılar düz ve sert bir yüzeye uzanarak hafifletilebilir.
Sinir Kökü Ağrıları: Halk arasında “siyatik” olarak bilinen sinir kökü ağrıları, siyatik sinirinin kayan disk nedeniyle basınca maruz kalması sonucu oluşur. Ayrıca diskin iltihaplanan dış tabakası sinir kökünü tahriş edebilir. Sinir kökü ağrıları sadece bel bölgesinde değil bacakta, kalçada ve ayakta hissedilebilir. Bunun nedeni, büyük bir sinir olan ve küçük sinirleri yapısında bulunduran siyatik sinirinin bel bölgesinden başlayıp, kalçanın derinliklerinden geçerek bacağın arka kısmına kadar ilerlemesidir. Her bacak için ayrı bir siyatik siniri bulunur. Bu yüzden kayan diskin hangi sinire baskı yaptığına bağlı olarak o sinirin indiği tek bacak ağrıyabilir, uyuşabilir veya karıncalanabilir.
Sinir Kökünü İlgilendiren Diğer Belirtiler: Bel fıtığının nedeni olan disk, sadece siyatik sinirine değil omurga çevresindeki diğer sinirlere de baskı yapıyor olabilir. Eğer omurga çevresindeki diğer sinirler kayan diskten etkileniyorsa bu bölgede iğne batması benzeri bir his oluşabilir, karıncalanma ve uyuşma görülebilir.
Belirti Göstermeyen Bel Fıtığı: Bel fıtığı her zaman yukarıdaki belirtilere neden olmaz. Yapılan araştırmalar, rutin kontrollere giden ve bel bölgesinde herhangi bir şikayeti olmayan kişilerde de bel fıtığı görülebildiğini ortaya koymaktadır. Tabii bel fıtığının herhangi bir rahatsızlığa yol açmadan oluşması sık görülen bir durum değildir ancak bir kontrol sırasında doktorunuz bel fıtığınız olduğunu söylerse şaşırmayın. Bu tip bel fıtığı genellikle diskin çok az kaydığı ve sinirlere baskı yapmadığı durumlarda görülmektedir.
Bel Fıtığı Tedavisi Nasıl Yapılır?
Bel fıtığı tedavisinde ilk önerilenler, düzenli egzersiz ve bel bölgesini güçlendiren hareketlerdir. Hareketsiz bir hayatınız varsa, hem fazla kilolar hem de güçsüz bel kasları, kayan diskin sinirlere yaptığı baskıyı ve ağrı riskini önemli oranda yükseltir. Bu kasları güçlendirmek ve bel bölgesine ağırlık bindiren göbek yağlarını eritmek atılacak ilk adım olmalıdır.
Eskiden bel fıtığı ağrıları arttığında ağrılar hafifleyene kadar dinlenmek önerilmekteydi ancak son yıllarda bu ağrıların yer etmemesi ve kronik hale dönüşmemesi için tam tersi öneriliyor. Sonuç olarak bel fıtığınız başlangıç aşamasındaysa mutlaka düzenli egzersiz yapmalısınız.
Bel fıtığının neden olduğu ağrılar bazen gündelik hayatı etkileyecek kadar şiddetlenebilir ve kişinin hareket kabiliyetini kısıtlayabilir. Böyle durumlarda doktorunuzun önerdiği ağrı kesicileri ve kas gevşetici ilaçları ya da kremleri kullanabilirsiniz. Kas gevşetici ilaçlar genellikle konsantrasyonu da azalttığı için dikkat gerektiren bir iş yaparken kullanılması önerilmemektedir. Böyle durumlarda ilaç yerine haricen ağrının bulunduğu bölgeye sürülen merhem kullanabilirsiniz.
Eğer ağrılar ilaç tedavisi ile azalmıyorsa, bel ve bacak hareketleri kısıtlanmaya devam ediyorsa fizik tedavi seçeneği değerlendirilebilir. Fizik tedavi ile ağrıların sebebi olan bölgeler güçlendirilir ve fıtığın sinirlere yaptığı basıncın azaltılması hedeflenir.
Fizik tedavi ile rahatlama olmaz ise Proloterapi yeni bir seçenektir, Avrupa ve Amerika’da yaygın kullanım alanı bulmuş, ancak ülkemizde henüz yaygınlaşmayan bu tedavi ile bel bölgesindeki fıtığa sebep olan bozulmuş ligamantöz gerginliğin düzeltilmesi amaçlanır. Etkileri kalıcı olan bir yöntemdir. Proloterapi uzmanı bir doktor tarafından uygulanması önemlidir. Tedavi uygulamaları aralıklı olarak yaklaşık 3-4 ay sürer. İlk seansla birlikte rahatlama fark edilir. Kalıcı etkisiyle ön plana çıkan bir yöntemdir. Bu tedavi tıbbi olarak ameliyat yapılamayacak olan olgularda kalıcı tedavi için daha iyi bir seçenektir.
Bel Fıtığı Ameliyatı
Diskin sinire aşırı baskı yaptığı ve bacaklarda hareket kısıtlaması olduğu durumlarda ameliyat seçeneği düşünülmelidir. Doktorunuz, ameliyat kararını vermek için fiziksel muayenenin ardından MR ya da röntgen isteyebilir. Ayrıca sinirlerde meydana gelen olası hasarların belirlenmesi için bazı sinirsel testler kullanılabilir.
Bel fıtığı ameliyatında hedeflenen, diskin yuvasından çıkan bölümünün kesilmesidir. Diskin sorunlara neden olan bölümü alındığında buna bağlı şikâyetler önemli oranda azalır. Ancak her bel fıtığı ameliyat için uygun olmayabilir. Bel fıtığı ameliyatı avantajları ve dezavantajları hakkında detaylı bilgileri doktorunuzdan alabilirsiniz.
Ne Zaman Doktora Gitmeli?
Aşağıdaki belirtiler görülüyorsa tedavi için bir doktora gitmeniz gerekir.
Kalçadan başlayarak bacağa yayılan uyuşma hissi varsa
Her iki bacakta uyuşma varsa ve bağırsak hareketlerinde anormallik görülüyorsa
Sırtınızda hareket kabiliyetinizi kısıtlayan şiddetli bir ağrı varsa
Başınızın bir kısmında şiddetli ağrılar görülüyorsa
Uyuşma ve karıncalanma kol ve parmak uçlarında görülüyorsa
Bel Fıtığı Olanların Dikkat Etmesi Gerekenler
Bel fıtığı belirtileri hayatınızda yapacağınız bazı değişikliklerle önemli oranda hafifletilebilir. Bel fıtığınızın ilerlememesi ve ağrıların şiddetlenmemesi için aşağıdaki noktalara dikkat etmelisiniz.
Otururken belinizin boşlukta kalmamasına dikkat edin. Gerekirse sert bir yastıkla destekleyin.
Ağır kaldırmayın. Kaldırmanız gerekiyorsa tek elinize yüklenmemeye çalışın. Örneğin alışveriş torbalarını tek elinizle taşımak yerine iki elinize de eşit miktarda dağıtın.
Yerden bir şey alırken belinizi bükerek eğilmek yerine dizlerinizi bükerek çömelin.
Uzanırken sağ veya sol tarafa yatmak yerine sırt üstü yatın. Yatağınızın çok yumuşak olmamasına dikkat edin ve yüz üstü yatmayın.
Masa başında çalışıyorsanız dik oturun ve beliniz destekli olsun. Her yarım saatte bir ayağa kalkarak esneme hareketleri yapın.
El çantası yerine sırt çantası kullanın.
Bel bölgesini güçlendiren egzersizleri düzenli olarak yapın.
Kendi kendinize ilaç kullanmayın. Ağrı kesici ve kas gevşetici ilaçları sık kullanımı bazı yan etkilere yol açabilir.
Beliniz ağrıdığında tüm gün yatarak dinlenmek yerine hareket etmeye çalışın. Ağrılar sırasında uzun süre hareketsiz kalmak bu ağrıların daha sık tekrar etmesine neden olur.
Topuklu ayakkabı giymeyin.
Ağrı arttığında bölgeye sıcak veya soğuk kompres yapabilirsiniz.
Dik durun. İyi bir duruş hem omurga hem de fıtığa binen yükü azaltacaktır.
Fazla kilolarınızdan kurtulun. Her fazla kilo omurgaya ve fıtığa binen yükü arttırmaktadır.
Bölgeye kas gevşetici merhemle hafif bir masaj yapmak ağrıları hafifletebilir.
BEL EGZERSİZLERİ
- GERME HAREKETLERİ:
a) Gerinme: Sırtüstü yatar pozisyonda, eller yana açık, bacaklar düz iken bacakları aşağıya, kolları yanlara doğru iyice uzatmaya çalışın.
Aynı pozisyonda, kollan yukarıya bacakları aşağıya uzatmaya çalışın.
b) Dorsal germe: Diz-Göğüs: Sırtüstü yatar pozisyonda bir dizinizi ellerinizle kavrayın ve göğsünüze doğru yavaşça çekin. Yavaşça bacağınızı uzatın ve diğer dizle aynı şeyi yapın. Benzer hareketi, iki dizinizi de çekerek tekrarlayın.
c) Hamstring germe:
Sırtüstü yatar pozisyonda iken bir diz bükük, diğer bacak düz tutulur. Düz olan bacak yavaşça yukarı doğru kaldırılır. Aynı hareket diğer bacakla da tekrarlanır.
Bir duvarın bir metre kadar açığında yüzünüz duvara dönük durun. Ayaklarınızı hiç kıpırdatmadan ve topuklarınızı hiç yerden kaldırmadan duvara doğru uzanıp dirseklerinizi bükerek yüzünüzü duvara yaklaştırıp, uzaklaştırın. Aynı hareketi bir bacak önde bükük olmak üzere köşede tekrarlayın.
2)PELVİK TİLT:
a) Düz bir zemine sırt üstü uzanın, dizlerinizi bükün, ayak tabanı yere basar şekilde bel bölgenizi yerden kaldırın. 10'a kadar sayın, gevşeyin. Hareketi 10 kez tekrarlayın. (Hareketi ellerinizi bel çukuruna koyarak kontrol edebilirsiniz.)
Önemli ! Egzersizi yaparken, mümkün olduğu kadar esnek olmaya dikkat edin ve yavaş yapmaya özen gösterin.
Bu egzersizi tam olarak yaptığınız zaman bir sonrakine geçebilirsiniz.
b) Ayağa kalkıp (sırtınızı duvara dayayın ya da dayamayın). Çenenizi öne doğru, karnınızı içeriye çekerek, ayaklarınızı yerden kaldırmadan, vücudunuzu uzatmaya çalışın. Bu şekilde 6 sn. kadar kalın ve bırakın. Bu egzersizi 10 kere tekrarlayın.
BELİNİZE NASIL ÖZEN GÖSTEREBİLİRSİNİZ ?
OTURURKEN:
Sert sandalyede omurganız dik olarak, bir veya iki diziniz kalçanızdan daha yukarıda olacak şekilde oturun. Kısa dinlenme süreleri için koltuklu sandalye çok iyi destek sağlar.
AYAKTA DURURKEN
Beliniz düz olarak ayakta durmaya çalışın. Ayakta çalışırken beldeki çöküklüğü hafifletmek için ayak iskemlesi kullanın. Dizlerinizi bükmeden öne doğru eğilmeyin. Bayanlar için orta yükseklikteki topuklar beli daha az zorlar. Topuksuz ayakkabılardan sakının.
YATARKEN:
Sert yatakta yatın. Yumuşak yatakların altına 2 cm kalınlıkta kontrplak koyun. Yüzüstü yatmayın. Sırtüstü yatarken dizlerinizin altına bir yastık koyun. Yan yatarken bacaklarınızı kalça ve dizden bükük olarak tutun.
ARABA KULLANIRKEN:
Koltuğunuz sert olmalı. Pedalları kullanırken bacağınızın tam gerilmemesi için direksiyona mümkünse yakın oturun.
KALDIRIRKEN:
Kaldırmayı uygun şekilde güvenli yapın. Dizlerinizi bükün, yükü vücudunuza yakııı tutun ve kalkmak için bacak adalelerinizi kullanın. Ani hareketlerden sakının. Ağır herhangi bir şeyi belinizden yukarı seviyeye kaldırmayı denemeyin.
ÇALIŞIRKEN:
Ağır iş yapmayınız. İmkânınız varsa yorgunluğu hissetmeden önce bir işten diğerine geçin. Eğer bütün gün büroda çalışıyorsanız fırsat buldukça kalkıp etrafta dolaşın.
EGZERSİZ:
Bel ağrınız geçince düzenli egzersiz yapın, (yürüme, yüzme v.s.) Fakat güçlü bir harekete teşebbüs etmeden önce, adalelerinize ısınma ve gevşeme fırsatı vermek için yavaş başlayın.
3)ABDOMINAL EGZERSİZLER:
a) Serbest olarak sırtüstü yere uzanın ve başınızı yerden 4-5 parmak kadar yukarı kaldırın, bu pozisyonda 3 sn. tutun ve indirin.
Aynı hareketi (l) eller göğüste birleşmiş, (2) eller omuzlara değerken, (3) eller nvuçiçi önde olacak şekilde alın üstündeyken ve (4) eller ensede birleşmiş olarak tekrarlayın.
(5) Aynı hareketi dizler bükük ellerle dizlere uzanarak tekrarlayın.
b) Sırtüstü yatar pozisyonda bir bacak diz bükülmeden kaldırılabildiği kadar kaldırılır ve beş aşamada yavaşça indirilir, Her aşamada bacak 5 sn. tutulur
4) MOBILIZASYON EGZERSİZLERİ:
a) Kedi - Deve : Emekleme pozisyonunda sırt çukurlaştırıp kamburlaştırılır.
Aynı pozisyonda iken bir kol öne doğru kaydırılarak uzatılırken diğeri dirsekten bükülür. Aynı hareket öbür kolla da tekrarlanır.
b) Rotasyon: Bir taburede dik olarak otururken vücut belden itibaren kollarla beraber yanlara doğru çevrilir.
c) Yüzüstü yatar pozisyonda iken, kalça yerden kaldırılmadan 5 aşamada eller üstünde kalkılır.
Op Dr Mustafa Köseahmetoğlu
